Analiza razvoja moderne arhitekture u Subotici na primerima naselja Prozivka i Radijalac

Abstract

Rad ispituje nastanak i razvoj moderne arhitekture za vreme socijalizma u gradovima srednje veličine na teritoriji bivše Jugoslavije kroz velike urbanističke poteze, sa akcentom na višeporodičnu stambenu arhitekturu koja predtsavlja osnovni gradivni element tih poteza i nosioca urbanizacije perioda, na primeru grada Subotice.

Srednje i manje gradove karakteriše implementacija planova u postojeće gradsko tkivo kako bi se zadržao njihov karaketer u pogledu veličine i funkcionisanja, međutim zbog poleta koji je generalno obeležio struku u period socijalizma ti gradovi su neretko planirani sa istom ambicijom kao glavni gradovi bivših federativnih republika, ali sa manje resursa, zbog čega se javlja jaz između planova i njihove ralizacije. Nedovršeni urbanistički potezi socijalističkog perioda, sa današnjeg stanovišta post-socijalističkog grada postavljaju ozbiljan izazov planerima usled promene planerske paradigme, a naročito usled aktuelnog talasa zaštite modernističkog nasleđa.

Morfologija Subotice, nekad dela Austro-Ugarskog Carstva, prati palanerske prakse srednje Evrope. Međutim 1950ih godina, male, jednoporodične kuće bivaju rušene kako bi se napravilo mesta za blokove socijalnog stanovanja, stvarajući konfliktnu situaciju između nove socijalističke planerske agende i istorijske ulične matrice. Istorijski dokumenti i planovi upućuju da je, u to vreme, grad težio ka tranformaciji u moderni socijalistički grad izgradnjom nekoliko modernih naselja, među kojima su najveća Prozivka i Radijalac.

Osnovni metod analize je mapiranje morfoloških promena u gradskom tkivu Subotice kroz vreme kako bi se razumeo dosadašnji razvojini put i sagledavanje mogućih načina urbane regenracije i zaštite analiziranih naselja kroz analizu primera u regionu.

Ovaj rad ima dvostruki cilj - da ukaže na značaj razumevanja svih etapa razvoja jednog grada kao osnov za njegovo planiranje u budućnosti, posebno u slučaju kada se na poteze nastale pod jednom planerskom paradigmom reaguje iz pozicije druge i da skrene pažnju na socijalističko nasleđe u manjim i srednjim gradovima koje je mahom zapostavljeno i upiše ga na međunarodnu mapu modernosti.

This paper examines the evolution of modern architecture during socialism in medium-sized cities in former Yugoslavia through large urban area development, with an emphasis on multifamily residential architecture, which is the bearer of urbanization of the period, on the example of the city Subotica.

Medium cities are characterized by the implementation of plans in the existing urban fabric in order to maintain their character in terms of size and functioning, but due to the enthusiasm that marked the socialist period, these cities were often planned with the same ambition as the former capitals, but with fewer resources, which causes a gap between plans and their realization. The unfinished urban developments, from today's point of view of the post-socialist city, pose a challenge to planners due to the change of the planning paradigm, especially due to the current wave of protection of modernist heritage.

Subotica, once part of the Austro-Hungarian Empire, follows the layout of Central European cities. However, in the 1950s, single-family houses were demolished to make way for socialist housing blocks, creating a conflict situation between the new socialist planning agenda and the historic urban fabric. Historical documents indicate that the city aspired to transform into a modern socialist city by building several modern settlements: Prozivka and Radijalac.

The methodology consists of mapping morphological changes in the urban fabric of Subotica and of analyzing modernist examples in the region that had gone through the process of urban regeneration.

This paper has two goals – pointing out the importance of understanding all stages of development of a city as a basis for its planning, especially when reacting to large urban areas developed under one planning paradigm from the position of another and to draw attention to socialist heritage of medium-sized cities and inscribe it on the international map of modernity.