U zemlji uobrazilje: Bosanski pejzaži Jovana Bijelića 1929-1941

Abstract

Duga tradicija tumačenja pejzaža Jovana Bijelića, koji su tematski vezani za Bosnu označila ih je kao nostalgične ali sasvim arbitrarne konstrukcije realnosti, kao plod umetnikove personalne imaginacije. Noseći u sebi tobože samu srž identiteta sopstvenog zavičaja, Bijelić je ostao upisan u dvostruki stereotip o autonomnom slobodnom stvaraocu i čoveku vezanom za svoje izvorno podneblje, svojevrsnom bosanskom Anteju koji je u intimnom dosluhu sa neobjašnjivim, ali autentičnim nasleđem Bosne. Međutim, Bijelićeva vizija nipošto nije predstavljala samo plod lične uobrazilje, niti samo zgodan interpretativan obrazac za kritičare, već se podudarala sa mnogo širom kulturološkom konstrukcijom Bosne u složenom političkom kontekstu Kraljevine Jugoslavije. Upravo se takva „imaginarna” Bosna — ka svojevrsna politička utvara, imaginarna teritorije čije je permanentno odsustvo iz političkog diskursa bilo nadomešteno njenim različitim kulturološkim predstavama — nalazila u srži Bijelićeve poetske imaginacije. Istovremeno, njegovi predeli zasićeni arhitekturom elementarnih oblika, obavijenoj atmosferom naglašene arhaičnosti u kolorističkoj simbiozi s prirodom, predstavljali su sastavni deo proizvođenja ideološki složenog i politički instrumentalnog mita o Bosni u kome su se preplitali primordijalnost, autohtonost i nepromenljivost; nesvodljivost na realne političke granice i etničke identitete; zamagljivanje prošlosti i stvarnosti društvenog života te isticanje sublimne i permanentne prirodnosti naspram artificijelne i nestalne istoričnosti.